•مسائل: 1- فلسفی 2- فروفلسفی (حسی و تجربی) 3- فرافلسفی (پیش فرض فلسفه و مسائل فلسفی) بی نیاز از اثبات
•علیت، مسألهای فلسفی است، زیرا علت و معلول از لواحق موجود بما هو موجود است (ابن سینا، الشفا، 257)
•پس روش اثبات آن، عقلانی است نه تجربی، زیرا کار حس، احساس دو چیزی است که در پی هم رخ میدهند.
• حتی درک تعاقب نیز، یافته حس به تنهایی نیست، چون . کار حسّ، تنها احساس دو چیز است. (ابن سینا، همان، ص 8).
•نظریه: علیت فرافلسفی (پیش فرض فلسفه و مسائل فلسفی)
راههای کشف و اثبات علیت از نظر حکمای اسلامی
•راه یکم راه امکان ذاتی ماهیت: هر ممکنی، ذاتا نسبت به وجود و عدم، لا اقتضا است. ولی همین شی، در متن خارج، به دلیل محال بودن ارتفاع نقیضین، یا موجود و یا معدوم است
•برای موجود یا معدوم شدن، از سه حال خارج نیست:1- ذات آن برای موجود یا معدوم شدنش کافی باشد. 2- رجحان خودبهخودی وجود و عدم بر یکدیگر. 3- چیز دیگری سبب موجود یا معدوم شدن آن گردد.
•شق اول محال است «زیرا اگر اقتضای وجود کردی واجب الوجود بودی و اگر اقتضای عدم خود کردی ممتنع الوجود بودی» (سهروردی، 135)، درحالی که بنا به فرض، ماهیت ممکن است.
•هر ماهیتی در مقام ذات، نسبت به وجود و عدم لا اقتضاست؛ حال اگر به خودش وجود یا عدم بخشد، لازم میآید هم واجد یکی از آن دو و هم فاقد آن باشد که اجتماع نقیضین است.