گفته می‌شود کعبه تا آسمان امتداد دارد و اگر بنای ظاهری‌اش ویران هم شود، باز به آن‌سو می‌توان نماز گزارد، پس چرا طواف در ارتفاعی بالاتر از سقف کعبه صحیح نیست؟

اصطلاحات کعبه

خلاصه پرسش

گفته می‌شود کعبه تا آسمان امتداد دارد و اگر بنای ظاهری‌اش ویران هم شود، باز به آن‌سو می‌توان نماز گزارد، پس چرا طواف در ارتفاعی بالاتر از سقف کعبه صحیح نیست؟

پرسش

سلام؛ چرا با توجه به این‌که اگر کعبه خراب شود باز هم مسلمانان به همین‌سو نماز می‌خوانند و در واقع این ناحیه بین زمین و آسمان قبله است. اما نمی‌شود در ارتفاعی بالاتر از سقف کعبه طواف کرد؟! آیا اگر ارتفاع کعبه بیشتر بود، می‌شد تا ارتفاع بالاتری طواف کرد؟

پاسخ اجمالی

با آن‌که امتداد منطقه کعبه به سمت آسمان نیز فضایی مقدس است، اما کیفیت نماز و طواف تابع دلیلی از قرآن و روایت است، نه تنها تقدس یک منطقه.
در همین راستا باید گفت؛ شرایط نماز و طواف با یکدیگر متفاوت بوده و هر کدام از این دو، تابع ادله خاص خود هستند. به طور کلی طواف باید به دور کعبه باشد، ولی در نماز، ایستادن به سمت کعبه کافی است.[۱] به عبارتی، نماز را می‌توان از هزاران کیلومتر دورتر به سمت کعبه ادا کرد، اما دایره جغرافیایی طواف بسیار محدود است.
در توضیح بیشتر این مطلب می‌توان گفت؛ فقها در مبحث قبله و نماز می‌گویند:
مجرد رو به قبله بودنِ نمازگزار کافی است. برخی احادیث نیز مراد از قبله را چنین بیان کرده‌اند: «منظور از قبله کعبه است، برای کسانی که داخل مسجد الحرام هستند؛ و مسجد الحرام است، برای کسانی که بیرون مسجد و در محوطه حرم[۲] هستند؛ و حرم است، برای کسانی که بیرون حرم هستند».[۳]
چنان‌که قبله، از نظر طولی نیز توسعه داده شده؛ یعنی محدود به ساختمان کعبه نیست، بلکه از اعماق زمین تا بالاترین درجات آسمان قبله شمرده می‌شود.[۴] حتی فقها تصریح کردند که اگر – خدای ناکرده – روزی کعبه خراب شود نماز به سمت فضای آن کافی خواهد بود.[۵]
اما در مورد طواف، آنچه ملاک است، صدق طواف و دور زدن اطراف کعبه است و اکثر فقها بر این باورند که ملاک در این موضوع، صدق عرفی است؛ بنابراین دور زدن در فضای بالاتر از ساختمان کعبه، از نظر عرف، طواف کعبه به شمار نمی‌آید.
با این وجود، گروهی از فقها در این زمینه معتقدند، همان‌گونه که در مبحث نماز، کعبه، از اعماق زمین تا امتداد آسمان قبله محسوب می‌شود، در طواف هم، لازم نیست فقط به دور ساختمان فعلی کعبه باشد، بلکه می‌توان فضای کعبه از اعماق زمین و به سمت آسمان‌ها را در نظر گرفت و گرد آن طواف کرد.[۶]

[۱]. جهت آگاهی بیشتر در این زمینه می‌توانید به نمایه ۴۲۶۱۱ در همین سایت مراجعه نمایید.

[۲]. منظور از حرم محوطه‌‌ای محدود به مشخصات خاص است که در برخی جهات تا حدود ۲۵ کیلومتر تا مسجد الحرام فاصله دارد. ر. ک: نمایه ۴۶۸۶۲٫

[۳]. «قَالَ الصَّادِقُ ع إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى جَعَلَ الْکَعْبَهَ قِبْلَهً لِأَهْلِ الْمَسْجِدِ وَ جَعَلَ الْمَسْجِدَ قِبْلَهً لِأَهْلِ الْحَرَمِ وَ جَعَلَ الْحَرَمَ قِبْلَهً لِأَهْلِ الدُّنْیَا‌». شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، محقق، مصحح، غفاری، علی اکبر، ج ۱، ص ۲۷۲، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، ۱۴۱۳ق.

[۴]. «قال الصادق ع‏ أساس‏ البیت‏ من الأرض السابعه السفلى إلى الأرض السابعه العلیا». همان، ج ۱۲، ص ۶۵٫ در تعبیر فقها آمده است که «من تخوم الارض الی عنان السماء» قبله است. ر. ک: بنى فضل، مرتضى، مدارک تحریر الوسیله، ج۱، ص ۱۲۲٫

[۵]. ر. ک: حلّى، علامه، حسن بن یوسف بن مطهر اسدى، نهایه الإحکام فی معرفه الأحکام، ج ۱، ص ۳۹۲، قم، مؤسسه آل البیت ع، چاپ اول، ۱۴۱۹ق.

[۶]. ر. ک: نمایه ۴۲۶۱۱٫